Φυσικές μεταβολές του κλίματος έχουν παρατηρηθεί πολλές φορές στην ιστορία της Γης. Τις δέκα τελευταίες χιλιετίες και μετά το τέλος της Εποχής των Παγετώνων και της ψυχρής περιόδου που αποκαλείται Νεότερη Δρυάς, η έλευση του θερμού Ολοκαίνου, της γεωλογικής περιόδου που εξακολουθούμε να διανύουμε σήμερα, επέτρεψε ουσιαστικά στον άνθρωπο να αναπτύξει τον πολιτισμό του ευνοώντας την ανάπτυξη της γεωργίας και των άλλων δραστηριοτήτων. Στη θερμή περίοδο που ονομάζεται Κλιματικό Βέλτιστο ή Βέλτιστο του Ολοκαίνου εμφανίστηκαν οι πολιτισμοί της Μεσοποταμίας, ενώ στη λεγόμενη Μεσαιωνική Θερμή περίοδο η άμπελος και το κρασί έφθασαν στην Αγγλία και οι Βίκινγκς εποίκισαν την Ισλανδία και τη Γροιλανδία. Εχει παρατηρηθεί ότι οι μεγάλες καταστροφές και η εξάπλωση επιδημιών αποτέλεσαν πάντοτε συνέπεια μεταβολών στους κλιματικούς κύκλους, είτε σε τοπικό είτε σε πλανητικό επίπεδο. Σήμερα διανύουμε τη θερμότερη περίοδο στην καταγεγραμμένη Ιστορία και, όπως θεωρείται ευρέως αποδεκτό, η συγκεκριμένη κλιματική μεταβολή δεν είναι φυσική αλλά οφείλεται στην ανθρώπινη δραστηριότητα.
Οταν οι κλιματολόγοι άρχισαν να επισημαίνουν τις αλλαγές που διαπιστώνονται στο κλίμα του πλανήτη, η πρώτη σκέψη των περισσότερων ειδικών ήταν ότι αυτές θα έχουν επιπτώσεις στις οικονομικές δραστηριότητες και ότι θα επιφέρουν μεταβολές στο περιβάλλον και στα οικοσυστήματα της Γης. Αρχικά ελάχιστοι είχαν συνειδητοποιήσει ότι η αλλαγή του κλίματος θα έχει σημαντικές επιπτώσεις και στην ανθρώπινη υγεία.
Τα τελευταία χρόνια ωστόσο - ιδιαίτερα μετά τα κύματα καύσωνα, τις κακοκαιρίες και τις πλημμύρες που έχουν αρχίσει να πλήττουν όλο και περισσότερο τον ανεπτυγμένο κόσμο - οι κίνδυνοι για την υγεία είναι πλέον ορατοί. Το Διακυβερνητικό Πάνελ για τη Μεταβολή του Κλίματος (IPCC), η επιτροπή που έχει συσταθεί με πρωτοβουλία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την επιστημονική αξιολόγηση των κλιματικών μεταβολών, σε εκθέσεις του επισημαίνει τους κινδύνους και συνιστά τη λήψη μέτρων. Το Πλαίσιο Συνθήκης για τη Μεταβολή του Κλίματος υποχρεώνει τις χώρες που το έχουν υπογράψει να εξετάσουν τις συνέπειες της μεταβολής του κλίματος σε όλους τους τομείς στο έδαφος και στον πληθυσμό τους.
H Ευρωπαϊκή Ενωση έχει αναγάγει τη διερεύνηση των επιπτώσεων της μεταβολής του κλίματος στην υγεία σε ζήτημα πρώτης προτεραιότητας, ενώ ορισμένα κράτη όπως ο Καναδάς, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Βρετανία και η Πορτογαλία έχουν αρχίσει να καταγράφουν τις αλλαγές που παρατηρούν στην υγεία των πληθυσμών τους και διερευνούν τους ενδεχόμενους κινδύνους προκειμένου να εκπονήσουν προγράμματα για την αντιμετώπισή τους. Οι σχετικές μελέτες βρίσκονται ακόμη στην αρχή, στόχος όμως είναι να διευρυνθούν ώστε να δώσουν όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένη άποψη της κατάστασης.
Οπως συμβαίνει με τη μεταβολή του κλίματος αυτή καθαυτή, οι προβλέψεις δεν μπορούν να είναι ακριβείς. Αφενός επειδή στηρίζονται σε διαφορετικά μοντέλα τα οποία πολλές φορές παρουσιάζουν μεγάλα περιθώρια αβεβαιότητας και αφετέρου επειδή διάφορες παράμετροι - όπως η ικανότητα προσαρμογής των ανθρώπων ή η πρόοδος και η εξέλιξη του πολιτισμού και της τεχνολογίας - δεν μπορούν να προβλεφθούν. Επίσης οι περισσότερες έρευνες έχουν διεξαχθεί στον ανεπτυγμένο κόσμο, αφήνοντας στην ουσία αδιερεύνητες ουσιαστικής σημασίας περιοχές του πλανήτη. Ετσι οι περισσότεροι ειδικοί δεν μιλούν ακριβώς για προβλέψεις αλλά για εκτιμήσεις, οι οποίες όμως σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να αγνοηθούν.
Σταθερή αύξηση της θερμοκρασίας
Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα η μέση θερμοκρασία του πλανήτη σημείωσε άνοδο 0,6 β. Κελσίου. Το μεγαλύτερο ποσοστό αυτής της ανόδου (περισσότερο από τα δύο τρίτα, περίπου από 0,4 ως 0,5 β. Κελσίου) σημειώθηκε από το 1975 ως σήμερα. Οι κλιματολόγοι προειδοποιούν ότι η ανοδική τάση θα συνεχιστεί για πολλές δεκαετίες ακόμη, Το Διεθνές Πάνελ για τη Μεταβολή του Κλίματος προβλέπει ότι η μέση θερμοκρασία της Γης θα αυξηθεί από 1,4 ως 5,8 β. Κελσίου ως το τέλος του 21ου αιώνα.
H μεγάλη αυτή απόκλιση δείχνει τον βαθμό της αβεβαιότητας και την αδυναμία ακριβούς πρόβλεψης των όλο και βελτιούμενων είναι η αλήθεια μοντέλων. Ασχετα με το αν παραδέχονται ότι η μεταβολή οφείλεται στον ανθρώπινο παράγοντα ή με το αν ανήκουν στους σκεπτικιστές που υποστηρίζουν ότι πρόκειται για «φυσική» και ανεπαίσθητη αλλαγή στο κλίμα του πλανήτη, ελάχιστοι αμφισβητούν ότι μάλλον έχουμε εισέλθει στη θερμότερη περίοδο της Ιστορίας μας και ότι, ακόμη και αν γίνουν αποδεκτές οι πλέον αισιόδοξες προβλέψεις, τα κράτη θα πρέπει να εξετάσουν πλέον σοβαρά τη βελτίωση της υποδομής και της οργάνωσής τους και να λάβουν μέτρα για την αντιμετώπιση των απειλών που επιφυλάσσει το μέλλον.
Τα πρώτα κρούσματα
Ξηρασία και πλημμύρες: οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Οι κλιματικές μεταβολές ευνοούν την εξάπλωση νοσογόνων μικροοργανισμών, ενώ επιφέρουν κοινωνικοοικονομική αστάθεια
Σύμφωνα με αρκετές μελέτες, οι επιπτώσεις της μεταβολής του κλίματος στην υγεία είναι ήδη αισθητές. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας σε έκθεσή του για την Υγεία του Πληθυσμού, το 2002, εκτιμούσε ότι η κλιματική μεταβολή ευθύνεται για το 2,4% των κρουσμάτων διάρροιας και το 6% των κρουσμάτων ελονοσίας που παρατηρήθηκαν σε όλο τον κόσμο το έτος 2000. Σε έκθεσή του, το 2003, τόνιζε επίσης ότι από τις πρώτες αισθητές επιδράσεις της αλλαγής του κλίματος είναι οι μεταβολές που παρατηρούνται στην εμφάνιση ορισμένων μολυσματικών ασθενειών οι οποίες έχουν αρχίσει να πλήττουν περιοχές όπου ως τώρα ήταν σχεδόν ανύπαρκτες ή παρουσιάζουν έξαρση σε περιόδους του έτους κατά τις οποίες δεν συνηθίζεται.
Αλλοι ερευνητές εμφανίζονται περισσότερο επιφυλακτικοί, θεωρώντας ότι ελλείψει εμπεριστατωμένων στοιχείων (όπως προαναφέρθηκε, ως πρόσφατα ελάχιστοι επιστήμονες ενδιαφέρονταν να συνδέσουν το κλίμα με την υγεία) είναι ακόμη νωρίς για να οδηγηθούμε σε οριστικά συμπεράσματα. Αν και η συγκεκριμένη μεθοδολογία αμφισβητείται από ορισμένους, οι θάνατοι δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων από το κύμα καύσωνα που έπληξε τη Δυτική Ευρώπη το καλοκαίρι του 2003 αποδίδονται και αυτοί στην κλιματική μεταβολή ύστερα από πρόσφατες μελέτες οι οποίες συνέδεσαν τον συγκεκριμένο καύσωνα με την αλλαγή του κλίματος του πλανήτη. Ακόμη και όσοι διαφωνούν με τη μεθοδολογία, παραδέχονται ωστόσο ότι οι πολύ υψηλές ή πολύ χαμηλές θερμοκρασίες και τα ακραία καιρικά φαινόμενα θα είναι συχνότερα στο μέλλον αποτελώντας έναν από τους βασικούς κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία.
Ουδέν κακόν...
Οπως επισημαίνεται τόσο από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας όσο και από τους ερευνητές, οι συνέπειες που θα έχει η μεταβολή του κλίματος στην υγεία δεν θα είναι όλες αρνητικές. H αύξηση της μέσης θερμοκρασίας, αν οδηγήσει σε πιο ήπιους χειμώνες, θα έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση του ποσοστού των θανάτων που παρατηρούνται στις χώρες με εύκρατο κλίμα κατά τους ψυχρούς μήνες. Επίσης, στις χώρες με θερμό κλίμα, ενδέχεται να οδηγήσει σε μείωση των πληθυσμών των κουνουπιών και των άλλων εντόμων που αποτελούν φορείς ασθενειών. Οι θετικές συνέπειες είναι ωστόσο, όπως φαίνεται, πολύ περιορισμένες και σε γενικές γραμμές οι επιστήμονες συμφωνούν στο ότι η συνολική επίδραση που θα έχει η μεταβολή του κλίματος της Γης στην υγεία των κατοίκων της θα είναι κάθε άλλο παρά ευνοϊκή.
Στο συμπέρασμα αυτό καταλήγει και μια μελέτη που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στην ιατρική επιθεώρηση «The Lancet» και στην οποία επιστήμονες που συνεργάζονται ή έχουν συνεργαστεί με το Διεθνές Πάνελ για τη Μεταβολή του Κλίματος αξιολογούν και παρουσιάζουν συνολικά τις σημαντικότερες έρευνες που έχουν διεξαχθεί τα τελευταία χρόνια γύρω από αυτό το θέμα. Οπως υπογραμμίζεται, οι συνέπειες της μεταβολής του κλίματος στην υγεία θα είναι πολλαπλές και θα προέρχονται από διαφορετικούς παράγοντες, και η παγκόσμια κοινότητα θα πρέπει να τους λάβει υπόψη και να τους διερευνήσει διεξοδικά ώστε να μετατρέψει τις σημερινές εκτιμήσεις σε όσο το δυνατόν ακριβέστερες προβλέψεις.
Κοινωνικές αλλαγές
Εκτός από την αύξηση της θερμοκρασίας και τα ακραία καιρικά φαινόμενα, τη συνεπαγόμενη εξάπλωση των λοιμωδών νόσων, την καταστροφή των καλλιεργειών και την έλλειψη τροφίμων που συγκεντρώνουν τον ενδιαφέρον των περισσότερων επιστημόνων, σημαντικοί και ως τώρα αδιερεύνητοι κίνδυνοι θα προέλθουν από τις κοινωνικές, δημογραφικές και οικονομικές μεταβολές που θα προκληθούν. Οι μελέτες που ασχολούνται με τους συγκεκριμένους τομείς είναι ακόμη πολύ λίγες, οι ειδικοί όμως θεωρούν ότι θα πρέπει να διευρυνθούν αν θέλουμε να έχουμε πληρέστερη εικόνα για το μέλλον.
Ακραία καιρικά φαινόμενα
Υπερβολικά υψηλές θερμοκρασίες συνοδευόμενες από αυξημένη υγρασία, συχνότερα και περισσότερο παρατεταμένα κύματα καύσωνα ή ψύχους, καταρρακτώδεις βροχές και πλημμύρες, καταιγίδες, ξηρασία: τα φαινόμενα αυτά παρατηρούνται όλο και πιο συχνά τα τελευταία χρόνια και αναμένεται ότι η εμφάνισή τους θα είναι συχνότερη στο μέλλον. Οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες προκαλούν το λεγόμενο θερμικό στρες, θερμοπληξία και αφυδάτωση, αναπνευστικές και καρδιαγγειακές παθήσεις, οι πολύ χαμηλές προκαλούν αύξηση των θανάτων κατά τους ψυχρούς μήνες.
Οι ειδικοί προβλέπουν ότι οι θάνατοι από τις υπερβολικά υψηλές θερμοκρασίες θα αυξηθούν τα επόμενα 50 χρόνια, ιδιαίτερα στις μεγάλες πόλεις. Περισσότερο ευπαθείς ομάδες θεωρούνται οι ηλικιωμένοι, όσοι πάσχουν από καρδιαγγειακές και άλλες παθήσεις, και τα παιδιά. Οι κίνδυνοι μπορούν να μειωθούν με τη λήψη μέτρων όπως ο κλιματισμός των κτιρίων, η ετοιμότητα των υγειονομικών υπηρεσιών και η ενημέρωση του κοινού. Ορισμένα κράτη, όπως ο Καναδάς, εξετάζουν τη λήψη μέτρων για τη μείωση της δόμησης και των κτισμάτων που συσσωρεύουν θερμότητα μέσα στις πόλεις. Οι περιβαλλοντολόγοι επισημαίνουν ωστόσο ότι οι κίνδυνοι εξακολουθούν να είναι υπαρκτοί ακόμη και σε πλήρως προετοιμασμένες περιοχές όταν οι συνθήκες είναι ακραίες.
Οι καταρρακτώδεις βροχές και οι πλημμύρες εκτός από τους άμεσους θανάτους και τους τραυματισμούς που προκαλούν έχουν και περισσότερο μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία όπως η εξάπλωση μεταδοτικών και μολυσματικών ασθενειών, η έλλειψη τροφής και η ψυχική οδύνη και το στρες που προκαλούνται από την απώλεια αγαπημένων προσώπων ή της περιουσίας, τις μαζικές εκκενώσεις περιοχών, τη διαβίωση σε καταυλισμούς και την αβεβαιότητα για το μέλλον.
Αναπνευστικά προβλήματα και αλλεργίες
H μείωση των ψαριών συμβαδίζει δυστυχώς με τη μόλυνσή τους. Για παράδειγμα, σήμερα κυκλοφορούν δέκα φορές λιγότεροι τόνοι απ' ό,τι το 1950 και η εντατική αλίευσή τους συνεχίζεται...
H αύξηση της θερμοκρασίας και της υγρασίας σε συνδυασμό με την αύξηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης αναμένεται να προκαλέσουν αύξηση της εμφάνισης αναπνευστικών παθήσεων όπως το άσθμα. Οι πλέον ευπαθείς ομάδες θεωρούνται τα παιδιά, κυρίως εξαιτίας του μικρού μεγέθους του σώματός τους και του γεγονότος ότι το αναπνευστικό τους σύστημα βρίσκεται υπό ανάπτυξη. Παράλληλα αλλαγές που ενδέχεται να σημειωθούν στις κινήσεις των ανέμων και στις καιρικές συνθήκες αναμένεται να προκαλέσουν μεταβολές στους μύκητες της ατμόσφαιρας επηρεάζοντας τους ανθρώπους με αλλεργίες. Επίσης, καθώς η θερμοκρασία αυξάνεται, η περίοδος αναπαραγωγής των φυτών παρατείνεται με συνέπεια η γύρις να κυκλοφορεί στον αέρα για περισσότερο χρονικό διάστημα αυξάνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης αλλεργιών. Σε ορισμένες περιοχές ωστόσο αναμένεται ότι η αναπαραγωγική περίοδος των φυτών θα συντμηθεί με αποτέλεσμα τη μείωση των αλλεργιογόνων στην ατμόσφαιρα.
Μολυσματικές ασθένειες
H μετάδοση των μολυσματικών ασθενειών επηρεάζεται μεταξύ άλλων και από τις περιβαλλοντικές και κλιματικές συνθήκες. Οι υψηλές θερμοκρασίες, για παράδειγμα, ευνοούν την ανάπτυξη των παρασίτων και τον πολλαπλασιασμό και τη διάδοση βακτηρίων όπως η σαλμονέλα - η οποία μεταδίδεται μέσω ζωικών τροφών - και το βακτήριο της χολέρας, το οποίο μεταδίδεται με το νερό. Πρόσφατες μελέτες έχουν συνδέσει τις υψηλές θερμοκρασίες με τα κρούσματα σαλμονελώσεων στην Ευρώπη και στην Αυστραλία.
Ασθένειες οι οποίες μεταδίδονται από τα έντομα ή τα τρωκτικά, όπως η ελονοσία, ο δάγκειος πυρετός, ο κίτρινος πυρετός και διάφορες ιώδεις εγκεφαλίτιδες, ευνοούνται επίσης από την αύξηση της θερμοκρασίας και των βροχοπτώσεων. Ηδη αρκετές μελέτες επιβεβαιώνουν ότι η κλιματική μεταβολή φαίνεται να επηρεάζει τη διάδοση των μεταδιδόμενων από φορείς νόσων τόσο στην Ευρώπη όσο και σε άλλες ηπείρους. H ξαφνική εμφάνιση του ιού του δυτικού Νείλου στις Ηνωμένες Πολιτείες και στον Καναδά αποδίδεται, σε έναν βαθμό, από τους ερευνητές στη μεταβολή του κλίματος. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι ασθένειες συνδεδεμένες με θερμά και τροπικά κλίματα δεν αποκλείεται στο μέλλον να μεταφερθούν προς τις εύκρατες ζώνες: περιοχές οι οποίες σήμερα είναι απαλλαγμένες από αυτές εξαιτίας των χαμηλών θερμοκρασιών και βροχοπτώσεων και της έλλειψης συνθηκών που να ευνοούν τη δημιουργία φυσικής κατοικίας των φορέων τους, ενδέχεται να πληγούν στο μέλλον λόγω της κλιματικής μεταβολής.
Γεωργία - αλιεία
Εκτός από τις άμεσες και μετρήσιμες συνέπειες που θα έχει η κλιματική μεταβολή στην ανθρώπινη υγεία, θα υπάρξουν και άλλες, έμμεσες και περισσότερο μακροπρόθεσμες επιπτώσεις οι οποίες θα προέλθουν από τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές ανακατατάξεις που θα παρατηρηθούν. Οι επιπτώσεις που θα έχει η κλιματική μεταβολή στη γεωργία και στις καλλιέργειες αναμένεται να είναι σημαντική και τα περισσότερα μοντέλα προβλέπουν ότι ο αριθμός των ανθρώπων που υποσιτίζονται στον πλανήτη θα αυξηθεί κατά 5-10%. Ηδη οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι η αλλαγή του κλίματος με την αύξηση της θερμοκρασίας και την εμφάνιση κυμάτων καύσωνα σε περιοχές όπως η Αλάσκα και ο Βόρειος Καναδάς έχουν προκαλέσει σχετική μείωση των ζωικών και αλιευτικών πόρων. Πολλοί ερευνητές προειδοποιούν για σημαντικές ανακατατάξεις στον πλανήτη, με λίγες χώρες να έχουν τα προνόμια της καλλιέργειας και της παραγωγής τροφής. Οι συγκρούσεις και τα κύματα προσφύγων που αναμένεται να προκύψουν σε μια τέτοια περίπτωση θα οδηγήσουν σε αύξηση των μολυσματικών ασθενειών, του υποσιτισμού, των ψυχικών διαταραχών και προβλημάτων, και των βίαιων θανάτων.
Πηγή: εφ. ΤΟ ΒΗΜΑ
